Terapia systemowa

Inspiracją dla tego sposobu myślenia jest wiele obszarów życia i dziedzin nauki. Od filozofii przez biologię, psychologię i socjologię a na naukach matematycznych i informatycznych kończąc. Ważnym kontekstem dla tego sposobu porządkowania świata są teorie systemów, informacji, cybernetyka I i II rzędu, teorie komunikacji, konstruktywizm radykalny, autopoieza, konstrukcjonizm społeczny.

Słowo system (z greckiego systema) znaczy przedmiot złożony, stanowiący spójną całość. Nie jest przy tym prostą sumą własnych elementów składowych lecz stanowi nową jakość. O systemach możemy mówić na poziomie pojedynczych komórek, organów, organizmów złożonych, grup organizmów, organizacji społecznych, międzynarodowych, nawet wszechświatów. Mówimy też o systemach problemowych i o problemach, które tworzą swoje systemy. Każdy system aktywnie dba o swoją wewnętrzną równowagę zachowując lub zmieniając swoją strukturę. Tworzy również subiektywny obraz (konstrukt) świata, którego jest obserwatorem. Trudno zatem mówić o jednej obiektywnej prawdzie istniejącej niezależnie. Informacje płynące z systemu, wypowiadane poglądy bardziej opisują ich nadawcę niż rzeczywistość, której dotyczą. System to sposób widzenia świata. To konstrukcja myślowa tworzona przez obserwatora. Konstruktywizm stara się zatem nie tyle poznawać rzeczywisty świat, co badać jak przebiegają procesy generowania konstruktów służących rozmaitym celom stawianym sobie przez dany system. W pracy tej zarzucony zostaje model myślenia przyczynowo - skutkowego, linearnego na rzecz modelu przyczynowości cyrkularnej.

Na takim gruncie teoretycznym wyrosła terapia systemowa. Ważnym jej elementem jest zmiana oparta na różnicowaniu. W tym złożonym procesie pomocna jest terapeucie postawa neutralności. Pozwala ona zachować - przy pełnym szacunku w stosunku do systemu - dystans wobec opowieści, którą on przedstawia. Tylko wtedy powstać mogą historie alternatywne mające wartość użyteczną dla systemu. W trakcie tego procesu pomocne są pytania cyrkularne, które pozwalają odpowiadającym na nie, zmieniać perspektywę obserwacji relacji zachodzących pomiędzy pozostałymi członkami systemu. Ma szansę zaistnieć wtedy inny niż dotychczas język opowiadania o problemie. Innymi ważnymi metodami postępowania terapeutycznego są np.: zmiana kontekstu, rytuały, metafory, przeformułowania, pozytywne konotacje, praca na zasobach, paradoks i wiele innych.

Rozwój idei w kierunku społecznego konstrukcjonizmu nadaje wyraźne znaczenie rzeczywistości tworzonej wspólnie przez uczestników rozmowy - spotkania terapeutycznego. Tym samym łagodzi dylemat pomiędzy teoriami poznania mówiącymi o rzeczywistości obiektywnej znajdującej się poza granicami obserwatora a radykalnym konstruktywizmem, który umiejscawia skonstruowaną rzeczywistość w jego granicach.

Terapia systemowa utożsamiana często z terapią rodzinną ma zastosowanie nie tylko na tym gruncie. Może być z powodzeniem stosowana w terapii indywidualnej, par a także terapii grupowej oraz innych systemach problemowych.